سپسیس یا عفونت خون (Sepsis)، یک وضعیت پاسخ غیرمنتظره و بیماری جدی است که به دلیل واکنش بدن به عفونت باکتریایی، ویروسی، قارچی یا پارازیتیک ایجاد می‌شود. در این وضعیت، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت، مواد شیمیایی را در سراسر بدن منتشر می‌کند که به دلیل افزایش شدید آنها باعث کشتن بافت‌ها و ساز و کارهای حیاتی بدن می‌شود.
مراحل پیشرفت سپسیس
در ادامه به توضیح انواع مراحل پیشرفت سپسیس می‌پردازیم:
۱. سپسیس:
سپسیس به عنوان مرحله اولیه پاسخ بدن به عفونت، باعث ایجاد علائمی مانند تب، لرز، خستگی، درد عضلانی، سردرد، تنفس سریع، تپش قلب، خشکی دهان و تهوع می‌شود. در این مرحله، بیمار به طور کلی ضعیف شده است و نیاز به درمان مناسب دارد تا پیشرفت سپسیس به مراحل بعدی جلوگیری شود.
۲. سپسیس شدید:
در صورتی که عفونت باکتریایی، ویروسی، قارچی یا پارازیتیک ادامه داشته باشد و بیمار مورد درمان قرار نگیرد، سپسیس شدید ایجاد می‌شود. در این مرحله، علائم سپسیس شدید شامل تب بالا، تنفس سریع، تنگی نفس، کاهش فشار خون، خشکی پوست و لب، تاری دید و تشنج می‌شود. در این مرحله، بیمار نیاز به مراقبت های پزشکی فوری دارد.
۳. شوک سپتیک:
شوک سپتیک یک مرحله پیشرفته تر از سپسیس شدید است و در آن فشار خون بیمار بطور قابل توجهی کاهش می‌یابد و قلب و عروق بیمار دچار مشکل می‌شوند. علائم شوک سپتیک شامل تپش قلب، تنفس سریع، سردرد، کاهش فشار خون، کاهش دفع ادرار، تنگی نفس و تشنج می‌شود. در این مرحله، بیمار به شدت بیمار است و نیاز به درمان فوری و مراقبت های پزشکی دارد.
علت سپسیس
درست است که گندخونی یا سپسیس به دلیل تحت تأثیر قرار گرفتن پاسخ ایمنی توسط عفونت به وجود می‌آید. اما علت اصلی سپسیس، عفونت باکتریایی، ویروسی، قارچی یا پارازیتیک است که در بیشتر مواقع به دلیل باکتری‌های مختلف ایجاد می‌شود.
باکتری‌های مختلفی می‌توانند باعث ایجاد سپسیس شوند، از جمله استافیلوکوکوس، استرپتوکوکوس، پنوموکوک، اشریشیاکلی، کلبسیلا، پروتئوس و … . همچنین، عفونت‌های ویروسی و قارچی نیز می‌توانند عامل سپسیس باشند.
در مواردی که باکتری‌ها مقاوم به داروهای آنتی‌بیوتیک هستند، مانند استافیلوکوکوس مقاوم به متی سیلین (MRSA)، درمان سپسیس ممکن است دشوارتر باشد و بیشتر به داروهای آنتی‌بیوتیکی خاص نیاز داشته باشد.
علائم سپسیس
علائم سپسیس می‌تواند متنوع و شدید باشد و به درمان فوری نیاز دارد. برخی از علائم شایع سپسیس عبارتند از:
- تب یا لرز: تب یا لرز بدن یکی از علائم شایع سپسیس است. در بسیاری از موارد، دمای بدن بیمار به بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد.
- گیجی یا سرگردانی: سپسیس ممکن است باعث گیجی یا سرگردانی شود. بیمار ممکن است دچار بی‌توجهی، سرگیجه یا احساس سرگیجه شود.
- دشواری تنفس: دشواری تنفس یکی دیگر از علائم سپسیس است. بیمار ممکن است دچار تنگی نفس، تنفس سریع و شدید، درد صدر و یا تنفس نامنظم شود.
- (هایپوتنشن): (هایپوتنشن) یا کاهش فشار خون، یکی دیگر از علائم سپسیس است. در طول پیشرفت سپسیس، فشار خون بیمار کاهش می‌یابد و ممکن است به عددی پایین‌تر از حد نرمال برسد.
- درد شدید: درد شدید در نقاط مختلف بدن، مانند سر، شکم، گلو، عضلات و استخوان‌ها، ممکن است علامت سپسیس باشد.
- تعرق شدید پوست: تعرق شدید پوست یکی از علائم سپسیس است. پوست بیمار ممکن است خیس باشد و عرق سرد و چسبنده داشته باشد.
علائم سپسیس حاد
علائم سپسیس حاد یک واکنش بدن به عفونت شدید است که می‌تواند در صورت عدم درمان منجر به مشکلات جدی شود. برخی از علائم این بیماری عبارتند از:
- دشواری تنفس: ممکن است به دلیل عفونت ریه باشد که باعث التهاب شده و باعث مشکل در تنفس می‌شود.
- تغییر رنگ پوست: در سپسیس حاد، پوست ممکن است به رنگ مایل به آبی درآید که به دلیل کمبود اکسیژن در بدن است.
- لرز: این علامت به دلیل افت دمای بدن است و ممکن است نشان دهنده یک عفونت شدید باشد.
- کاهش ادرار: این علامت ممکن است نشان دهنده کمبود فشار خون یا کمبود مایعات در بدن باشد.
- گیجی: این علامت ممکن است نشان دهنده کمبود اکسیژن در مغز باشد.
- تغییراتی در توانایی های ذهنی: این علامت ممکن است شامل کاهش تمرکز، حافظه، و توانایی تفکر باشد.
- ضعف فیزیکی شدید (آستنیا): این علامت ممکن است نشان دهنده کمبود انرژی در بدن باشد.
- تعداد پلاکت پایین (ترومبوسیتوپنی): پلاکت ها مسئول جلوگیری از خونریزی هستند و کاهش تعداد آنها ممکن است باعث خطر خونریزی شود.
- عملکردهای غیر عادی قلب: در سپسیس حاد، عملکرد قلب ممکن است به دلیل کمبود اکسیژن در بدن تغییر کند.
- بی هوشی: این علامت ممکن است نشان دهنده کمبود اکسیژن در مغز باشد و در برخی موارد ممکن است نیاز به توجه پزشکی فوری داشته باشد.
علائم شوک سپتیک
علائم شوک سپتیک می‌تواند برای هر فرد متفاوت باشد ولی علایم شایع شامل موارد زیر هستند:
- فشار خون پایین: فشار خون پایین یکی از علائم اصلی شوک سپتیک است و ممکن است باعث سرگیجه، تاری دید، و احساس خستگی شدید شود.
- تنفس سریع: تنفس سریع و شدید نیز یکی از علائم شوک سپتیک است که به دلیل کمبود اکسیژن در بدن رخ می‌دهد و ممکن است باعث ایجاد تنگی نفس و دشواری در تنفس شود.
- گیجی: گیجی و سرگیجه نیز یکی از علائم شوک سپتیک است که به دلیل کمبود اکسیژن در مغز رخ می‌دهد و ممکن است باعث ایجاد حالت تهوع و استفراغ شود.
- کبود شدن پوست: کبود شدن پوست یا رنگ پوست غیر طبیعی به دلیل کمبود اکسیژن در بدن رخ می‌دهد و ممکن است باعث ایجاد تعریق شدید و درد در نقاط مختلف بدن شود.
- درد شدید: درد شدید در بدن نیز ممکن است یکی از علائم شوک سپتیک باشد که به دلیل التهاب در بافت‌های مختلف بدن رخ می‌دهد.
- تب: تب ممکن است به علت عفونت با باکتری ها، ویروس ها و یا قارچ ها باشد و به دلیل مشکلات در سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد.
- تغییر رنگ پوست: در شوک سپتیک، پوست ممکن است به رنگ مایل به آبی درآید که به دلیل کمبود اکسیژن در بدن است.
- تغییراتی در توانایی های ذهنی: این علامت ممکن است شامل کاهش تمرکز، حافظه، و توانایی تفکر باشد.
- عدم توانایی در تعادل: این علامت ممکن است نشان دهنده تحلیل ناپذیری در سیستم عصبی باشد که به دلیل کمبود اکسیژن در مغز رخ می‌دهد.
- ضعف فیزیکی شدید: ضعف فیزیکی شدید و کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره نیز ممکن است یکی از علائم شوک سپتیک باشد که به دلیل کمبود انرژی در بدن رخ می‌دهد.
گروه های در خطر
تمام افراد می‌توانند در معرض سپسیس قرار بگیرند، اما برخی افراد در معرض خطر بیشتری قرار دارند. به طور کلی، افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مثل کودکان کوچک، سالمندان، بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، بیمارانی که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند و افرادی که سابقه جراحی جدید، زخم، انتقال عضو و یا دستگاه دارند، بیشتر در معرض خطر سپسیس هستند.
بعضی از عوامل خاص که می‌توانند خطر ابتلا به سپسیس را افزایش دهند، عبارتند از:
- عفونت‌های مزمن: افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، سرطان و بیماری‌های کلیوی مانند بیماری‌های لوپوس، در معرض خطر سپسیس هستند.
- سن: سالمندان بالای ۶۵ سال و کودکان کوچک معمولاً در معرض خطر سپسیس بیشتری قرار دارند.
- کمبود ایمنی: افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مثل بیماران مبتلا به HIV، بیمارانی که دریافت کننده داروهای ضد ریوی و یا سرطانی هستند و یا بیمارانی که پس از تراشه دندان، جراحی دندان، یا عمل جراحی دیگر دارویی برای کاهش عفونت دریافت کرده‌اند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
- ترشحات بدنی: افرادی که ترشحات بدنی زیادی دارند، مثل بیماران مبتلا به بیماری‌هایی مانند سنگ کلیه و یا دیابت، همچنین در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
اندام های تحت تاثیر
سپسیس می‌تواند در هر نقطه از بدن شروع شود و به سایر نقاط بدن منتقل شود. در بیشتر موارد، سپسیس از طریق عفونت باکتریایی در نقاطی مانند ریه، ادرار، پوست، گوشت، دهان، گوارش و غیره شروع می‌شود.
بعد از شروع عفونت، باکتری‌ها می‌توانند از طریق خون به سایر اندام‌ها منتقل شوند و سپسیس را در سایر اندام‌ها ایجاد کنند. برخی از نقاط بدن که ممکن است به سپسیس مبتلا شوند عبارتند از:
- ریه‌ها: عفونت ریه ممکن است باعث ایجاد سپسیس شود.
- کلیه‌ها: عفونت در سیستم ادراری باعث ایجاد سپسیس می‌شود که ممکن است باعث ایجاد علائمی مانند تب، تب دو روزه، تهوع و استفراغ شود.
- خون: سپسیس باعث ایجاد عفونت در خون می‌شود.
- پوست: زخم‌ها، سوختگی‌ها، عفونت‌های پوستی و غیره می‌توانند منجر به سپسیس شوند.
- گوارش: عفونت در گوارش می‌تواند باعث ایجاد سپسیس شود.
- دندان و لثه: عفونت در دندان و لثه ممکن است باعث ایجاد سپسیس شود.
نحوه تشخیص
تشخیص سپسیس بر اساس علائم بالینی، نشانگان آزمایشگاهی و یافته های تصویربرداری مشخص می‌شود. به طور کلی، برای تشخیص سپسیس، پزشک باید علائم و نشانگان بالینی بیمار را ارزیابی کند، تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی کند و آزمایش‌های مختلفی انجام دهد. در ادامه، توضیحاتی درباره‌ی روش‌های تشخیص سپسیس آمده است:
- بررسی علائم بالینی: در بسیاری از موارد، تشخیص سپسیس بر اساس علائم بالینی بیماران صورت می‌گیرد. برای مثال، در دنباله یک عفونت، افزایش دمای بدن، تنفس سریع، ضربان قلب سریع، فشار خون پایین، درد شدید، تغییر رنگ پوست و تغییرات در رفتار بیمار ممکن است نشانه‌های سپسیس باشند.
- آزمایشات خون: آزمایشات خون می‌توانند برای تشخیص سپسیس مفید باشند. در بسیاری از موارد، سطح لنفوسیت‌ها و نوع سلول‌های سفید خون (WBC) بالا می‌رود. علاوه بر این، سطح C-reactive protein (CRP) و procalcitonin (PCT) نیز ممکن است افزایش یابد.
- آزمایش ادرار: آزمایش ادرار نیز می‌تواند به پزشک کمک کند تا سطح آنتی‌بادی‌های موجود در ادرار را ارزیابی کند و به تشخیص سپسیس کمک کند.
- آزمایش مایعات بدن: در بسیاری از موارد، سپسیس ممکن است باعث تجمع مایعات در داخل بدن شود. در این موارد، آزمایش مایعات بدن می‌تواند به پزشک کمک کند تا میزان سطح پروتئین، گلوکز و سایر موارد را ارزیابی کند.
- تصویربرداری: در بعضی موارد، تشخیص سپسیس به کمک تصویربرداری ممکن است انجام شود. برای مثال، انجام ارتعاشات مغناطیسی (MRI)، توموگرافی کامپیوتری (CT) و رادیوگرافی (X-ray) می‌تواند به پزشک کمک کند تا نشانه‌های عفونت را در سیستم تنفسی، گوارشی و مغزی بررسی کند.
درمان سپسیس
درمان سپسیس باید در اسرع وقت آغاز شود، زیرا با تأخیر در درمان می‌تواند به عوارض جدی تری از جمله شوک عفونتی، عدم کنترل عفونت و ایجاد آسیب سازمانی منجر شود. روش‌های درمان سپسیس عبارتند از:
- آنتی بیوتیک‌ها: استفاده از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان سپسیس از روش‌های اصلی است. انتخاب دارو باید بر اساس نوع عفونت و حساسیت آزمایشگاهی بیمار به داروها باشد.
- مایعات و الکترولیت‌ها: بیماران با سپسیس ممکن است دچار خشکی و الکترولیت‌های ناپایدار شوند. در این موارد، تزریق مایعات و الکترولیت‌ها به بیمار کمک می‌کند تا وضعیتش بهبود یابد.
- داروهای افزایش فشار خون: بیماران با سپسیس ممکن است فشار خون کم داشته باشند. در این موارد، داروهای افزایش فشار خون می‌تواند به بیمار کمک کند تا فشار خونش به حد مطلوب برسد.
- تزریق ایمنوگلوبولین: در برخی موارد، تزریق ایمنوگلوبولین ممکن است برای درمان سپسیس استفاده شود. ایمنوگلوبولین یک ماده پروتئینی است که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا عفونت را مبارزه کند.
- درمان علائم فشار خون پایین: اگر بیمار فشار خون پایین دارد، ممکن است نیاز به مصرف داروهایی داشته باشد که فشار خون را افزایش دهند. علاوه بر این، بیمار ممکن است نیاز به مصرف اکسیژن داشته باشد.
- درمان عوارض دیگر: در صورت بروز عوارض دیگر نظیر اختلال اتلاف مایعات، خونریزی، آسیب کبدی، کلیه‌ای و… باید برای آنها درمان مناسب انجام شود.
پیشگیری
پیشگیری از سپسیس بسیار مهم است، زیرا درمان زودهنگام و پیشگیری از عفونت می‌تواند به جلوگیری از سپسیس و کاهش شدت آن کمک کند. برخی از روش‌های پیشگیری از سپسیس عبارتند از:
- رعایت بهداشت دست: رعایت بهداشت دست و شستشوی دست‌ها با آب و صابون بهترین راه برای پیشگیری از عفونت است. همچنین، استفاده از الکل ۷۰ درصدی به عنوان محلول ضد عفونی کننده نیز توصیه می‌شود.
- واکسیناسیون: واکسیناسیون علیه برخی از عفونت‌ها، به شما کمک می‌کند تا از بروز عفونت جلوگیری کنید. برای مثال، واکسیناسیون علیه آنفولانزا و پنوموکوک می‌تواند به شما کمک کند تا از بروز عفونت سبب سپسیس جلوگیری کنید.
- رعایت بهداشت محیط: رعایت بهداشت محیط و جلوگیری از انتشار عفونت‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا از بروز عفونت و سپسیس جلوگیری کنید. برای مثال، رعایت بهداشت در کارخانه‌ها و بیمارستان‌ها می‌تواند به کاهش شدت عفونت‌ها کمک کند.
- مراقبت از زخم‌ها و جراحی‌ها: مراقبت از زخم‌ها و جراحی‌ها و استفاده از روش‌های بهینه برای درمان آنها می‌تواند به جلوگیری از عفونت و سپسیس کمک کند.
- درمان عفونت‌های داخلی: درمان عفونت‌های داخلی مانند عفونت دندان، عفونت مجاری ادراری و… می‌تواند به شما کمک کند تا از بروز عفونت و سپسیس جلوگیری کنید.
سپسیس در کودکان
سپسیس در کودکان یک بیماری جدی است که نیازمند توجه و درمان سریع است. به دلیل سیستم ایمنی ضعیف کودکان، آنها به شکل خاصی به عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف پاسخ می‌دهند و سپسیس نیز می‌تواند در این گروه سنی با خطرات بالایی همراه باشد. در ادامه به برخی اطلاعات مربوط به سپسیس در کودکان اشاره می‌کنیم:
- علائم سپسیس در کودکان ممکن است متفاوت باشد: علائم سپسیس در کودکان ممکن است با علائم بزرگسالان متفاوت باشد. برخی از علائم معمول شامل تب، لرزش، تنفس سریع، کاهش اشتها، تنگی نفس، درد شکمی و تغییر در شناخت و همچنین تغییر در رفتار و تمایلات شخصیتی هستند.
- بیماری‌های پایه می‌تواند خطر سپسیس را برای کودکان افزایش دهد: بیماری‌های پایه مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، سرطان و بیماری‌های کلیوی می‌توانند خطر سپسیس را برای کودکان افزایش دهند. بنابراین، افزایش آگاهی در مورد بیماری‌های پایه و بهبود آنها می‌تواند به کاهش خطر سپسیس در کودکان کمک کند.
سپسیس در سالمندان
سپسیس در سالمندان یک عارضه جدی است که می‌تواند با خطرات بالایی همراه باشد. با توجه به تغییرات در سیستم ایمنی و کاهش عملکرد ایمنی در سالمندان، بیشترین شیوع سپسیس در این گروه سنی را دارد. بنابراین، نیاز به شناسایی علائم سپسیس در سالمندان و درمان مناسب آن بسیار مهم است. در ادامه به برخی اطلاعات مربوط به سپسیس در سالمندان اشاره می‌کنیم:
- علائم سپسیس در سالمندان ممکن است مبهم باشد: علائم سپسیس در سالمندان ممکن است نامشخص و غیر قابل تشخیص باشد. بعضی از علائم معمول شامل تب، لرزش، تنفس سریع، تنگی نفس، درد شکمی و تغییر در شناخت و همچنین تغییر در رفتار و تمایلات شخصیتی هستند.
- بیماری‌های پایه می‌تواند خطر سپسیس را برای سالمندان افزایش دهد: بیماری‌های پایه مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، سرطان و بیماری‌های کلیوی می‌توانند خطر سپسیس را برای سالمندان افزایش دهند. بنابراین، افزایش آگاهی در مورد بیماری‌های پایه و بهبود آنها می‌تواند به کاهش خطر سپسیس در این گروه سنی کمک کند.
- درمان سپسیس در سالمندان باید با دقت انجام شود: درمان سپسیس در سالمندان باید با دقت و با توجه به وضعیت سلامتی عمومی بیمار انجام شود. این افراد ممکن است به دلیل وجود بیماری‌های پایه و یا داروهایی که ممکن است تداخل با درمان سپسیس داشته باشند، نسبت به عوارض درمانی حساس باشند.
- پیشگیری از سپسیس در سالمندان بسیار مهم است: بهبود بهداشت شخصی و محیطی، ایجاد یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، افزایش آگاهی در مورد علائم سپسیس و بهبود مدیریت بیماری‌های پایه می‌تواند به کاهش خطر سپسیس در سالمندان کمک کند.
عوارض عدم درمان
سپسیس یک بیماری جدی است که در صورت عدم درمان، می‌تواند عوارض جانبی شدیدی برای بیمار داشته باشد. برخی از عوارض عدم درمان سپسیس عبارتند از:
- شوک سپسیس: شوک سپسیس یکی از عوارض جانبی شدید سپسیس است که باعث کاهش فشار خون، نارسایی عضلانی و نارسایی عضلانی قلبی می‌شود. در صورت عدم درمان، شوک سپسیس می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.
- اختلالات خونی: سپسیس می‌تواند باعث اختلال در سیستم خونی شود. بیمار ممکن است دچار لخت خونی یا خونریزی شود که می‌تواند جان سختی به دنبال داشته باشد.
- اختلالات کلیوی: سپسیس ممکن است باعث ایجاد اختلالات کلیوی شود، که ممکن است به نیاز به دیالیز و یا انتقال کلیه منجر شود.
- اختلالات تنفسی: در برخی موارد، سپسیس می‌تواند باعث ایجاد اختلالات تنفسی شود و به نیاز به تزریق اکسیژن و یا تنفس مصنوعی منجر شود.
- عفونت‌های دیگر: در برخی موارد، سپسیس می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های دیگر شود، که می‌تواند وضعیت بیمار را بدتر کند.
در کل، عدم درمان سپسیس می‌تواند به عوارض جانبی شدیدی منجر شود که ممکن است به مرگ بیمار منجر شود. بنابراین، در صورت بروز علائم سپسیس، بهتر است به سرعت به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص و درمان مناسب انجام شود.
